آواز اساطیر (شاهنامه کردی)

آواز اساطیر (شاهنامه کردی) آلبومی دربردارنده مقام‌های باستانی ساز تنبور با صدای شهرام ناظری و آهنگسازی علی‌رضا فیض بشی‌پور است. این آلبوم به‌نام «نغمه‌های ساسانی» نیز معروف است و در سال ۱۳۷۹ منتشر شد.

در این اثر مقام‌های باستانی ساز تنبور و اشعار برگزیده از شاهنامه کردی یا گفتار شاعران کُرد مانند مولوی کرد و درویش ذوالفقار انتخاب شدند. شهرام ناظری در آلبوم «آواز اساطیر» آوازهای قدیمی ایران را عرضه کرد. شاید او به گونه‌ای تجربه‌های خود را در این زمینه نشان داده‌است. این آلبوم برای هنرجویان و علاقه‌مندان ساز تنبور یکی از آثار ارزشمند محسوب می‌شود.

پیرامون آلبوم آواز اساطیر

آواز: شهرام ناظری

آهنگساز و نوازنده تنبور: علیرضا فیض بشی‌پور

دف و دهل: حافظ ناظری

فهرست قطعات آلبوم آواز اساطیر

• خورآوا (غروب): آوای رفتن خورشید
• مقام مجنونی: مویه بر مرگ لیلی
• چای بیژن (چاه بیژن)
• روسم (رستم)
• مقام جلوشاهی
• مقام مجنونی لنگ (مجنون پژاره)
• شور درد (آی یازیزیم)

مدخلی بر آلبوم آواز اساطیر

دیر زمانی است که می‌­خواهم درباره­ این آلبوم ویژه برای شما دوستداران بنویسم اما روزگار است و هزار داستان نانوشته که باید گذراند. به هر روی نمی­ خواهم که سخن دراز شود. آلبوم آواز اساطیر شاهکاری زیبا و ماندگار در گستره­ موسیقی فولکلوریک و مقامی ایران است. موسیقی که آبشخور آن فرهنگی است بارور شده در این جغرافیا (کرماشان یا کرمانشاه) که در ایران دوست داشتنی است.

مردمان کُرد، این ایرانیانِ هنرآفرین و قهرمان پَرور در فراز و فرود تاریخ داشته ­های کهن خود را در کتیبه­ ها،کتاب ­ها­، آواها و نغمه­‌ها برای ما برجای گذاشته ­اند. یکی از این کتاب­های کهن همانا شاهنامه کُردی است. این که شاهنامه ­ی کُردی چیست را می‌­توانید از مقاله­‌ها و کتاب ­های بسیاری که در این راستا پژوهش و نگارش شده است جستجو کرده و بخوانید.

کُرد زبانان بیش از فارسی زبانان از این آلبوم سرمست می‌­گردند چرا که زبان سروده­‌ها کُردی است. در این بخش بر آن شدم تا برگردان سروده را به فارسی برای شما بنویسم تا با شنیدن آهنگ­‌ها بهتر بتوانید از این آلبوم زیبا بهره ببرید. همچنین امید آن دارم که کاستی ­های کارم را بر من ببخشایید.

خورآوا

در آهنگ نخست خورآوا که غروب خورشید یا آوای رفتن خورشید است و شاعر فانی بودن دنیا را بازگو می­کند شعری است با برداشت زیبای شاعرانه از درویش ذوالفقار که در یکصد سال پیش سروده گردیده­ است. تلنگرهای زیبای زینهارگونه آهنگساز برتنبور آرام آرام شما را با پیش ­درآمدی که گویا بیشتر بوده و برای رسیدن به شعر در استودیو از آن کاسته شده است شما را به سوی شعر رهنمون است.

خواننده نیز در این کار همچون خوانندگان امروزین دیگر ترانه و تصنیف نمی­ خواند او همچون گوسانان کهن در زمان اشکانیان داستانی سرشار از پند و حکمت را با آواز خود از پرده ­های بَم تا زیرترین پرده ­ی گام صدای خود را برای شما آواز می‌­دهد که این نیز از شگفتی ­های این کار است.

مقام مجنونی

در آهنگ دوم مقام مجنونی که همان مویه بر مرگ لیلی است زیبا ساخته و پرداخته شده است. شیوه­ نوازندگی استاد بَشی­ پور ویژه­ خود اوست. او در این جا با دست راست همزمان با نواختن سیم، صدای چوب صفحه ­ی تنبور را نیز در می‌­آورد که تلنگری زینهارگونه است برای شنونده که به هوش باشد چرا که مویه­‌ای در راه است و این گونه دست بر سینه تنبور فرو می­کوبد.

شُر­های پیوسته، خوش طنین و بی­ مانند که نشان از تکنیک بالای وی دارند همچون پَرهای تاووس باز و بسته می­ شوند تا سیم ­های تنبورِ بی­ تاب را با پرده ­­های مویه آشنا کند. استاد ناظری نیز مویه­ کنان می­ آغازد و با ساز آن چنان همراه می‌­شود که نیازی به ساز دیگری جز آواز او نیست. موسیقی زیبایی به گوش شنونده رسانده می­ شود که نیازی به دانستن زبان شعر هم ندارد چرا که ضرب ­آهنگ مویه برای همه­ ایرانیان آشناست.

چای بیژن

آهنگ سوم چای بیژن یا چاه بیژن است. انگاره ­ای بر دیدن بیژن خود را در چاه ارژنگ و رهایی­ اش در پگاهان به دست رستم است. این­گونه از اندیشه می‌­گذرد که گویی در چاه افتادن بیژن همانا فریب دنیا خوردن است و رهایی­، بیدار شدن ندای درون آدمی است که او را از بَند، چاه و فریب دنیا رهایی می­ بخشد.

در همان آغاز استاد ناظری همچون گوسانان کهن اشکانی به داستان خوانی حماسی با همراهی تَنبور و دَف می­پردازد. آهنگساز نیز از مقام­‌های باستانی بهره برده و گزینشضرب ­آهنگ را به زیبایی برگزیده است. در پایان با همخوانی کوتاهی این گوسان­خوانی پایان می­ پذیرد.

روسَم (رستم)

آهنگ چهارم روسَم یا همان رُستَم و در اینجا رستم را به یاری خواستن است. چرا که رستم نماد پهلوانی و یاریگری و پیروزی بر اهریمنان است. در این جا نیز آهنگ به گونه­ حماسی و با ضرب آهنگ تندی آغاز و آواز رستم خواهی خوانده می­ شود.

گفتنی است که مقام­‌های نواخته شده در این آلبوم همگی برپایه مقام­‌های باستانی نواخته شده و آهنگساز برای زیباتر شدن کار با دانش و احساس از خُنیا و فَنِ خود نیز برآن افزوده است. دانش و دانسته ­های وی گاه بدان پایه است که رگه ­هایی از یک مقام را که در هر جغرافیای آن دیار(کرمانشاهان) به گونه­‌ای دیگرسان نواخته می­ شده را در آن می­ شنویم.

جلوشاهی آواز اساطیر

آهنگ پنجم دونوازی تنبور و دف در مقام جلوشاهی که از کهن نغمه­‌های مقام ­های تنبور است که از شورمندی ویژه­‌ای برخوردار است. در گذشته دور این مقام هنگام به پیشواز رفتنِ شاهان، بزرگان و پیشوایان معنوی نواخته می­ شده و گه­ گاه با سازهایی همچون سُرنا و دُهُل نیز همراه بوده است. گزینش این آهنگ و چیدمان آن پس از رستم خواهی بسیار درست و بجاست. حافظ ناظری نیز با همراهی دف خود با تنبوری که دست و پنجه استاد، آن را همچون اسبی تند و چابک به پیش می‌­راند همراهی زیبایی دارد.

مقام مجنونی لنگ

آهنگ ششم که مقام مجنونی لنگ خوانده می­ شود. این آهنگ با شعر زیبای فغان مجنون اندوهبار با آوا و خوانش زیبای استادانه شهرام ناظری که خود در این خُنیا، مجنونی است شیفته­ لیلی. او خیال شما را به پرواز درآورده و به دیار عاشقان دلسوخته می­ برد.

نواختن تنبور در این بخش نیز بسیار ماهرانه است و موسیقی را که خواننده نیاز دارد تا بر آن سوار شود تا شور و احساس آن به سوی شنونده سرازیر گردد را به نیکویی بیان می‌­دارد. آکسان‌های بجا و درست و شُرهای بی مانند وی بیانی ویژه را به این مقام باستانی داده است.

شور درد آواز اساطیر

آهنگ هفتم­، شورِ درد نام دارد که نغمه پردازی شعر آن از ساخته­‌های استاد شهرام ناظری است. در این بخش نیز آهنگسازی تنبور بر روی این نغمه به زیبایی ساخته و پرداخته شده است. شعر زیبای آن از شاعران کُرد بوده که پس از مقام مجنونی لنگ درست و بجا برگزیده شده است. پس از شنیدن کار پیشین، شما از شنیدن این کار بسیار گوش ­نواز سراپا مست موسیقی و شعر خواهید گشت و با خنیایی ماندگار و باور به نیروی عشق­، شنیدن آلبوم پایان می‌­یابد.

پایان آواز اساطیر

آنچه باید بیافزایم این است که در برگردان اشعار کُردی به فارسی کوشیدم تا از بار ادبی آن کم نشود. چنانچه دوست داشته باشید خواهید توانست این شعرها را با رَسم ­الخَط کُردی نیز جستجو کنید. این آلبوم در سال ۱۳۷۹ از سوی شرکت آواز بیستون و با تهیه کنندگی محمد عزیزی منتشر شد.

صدابرداری­، میکس و مسترینگ آن در استودیو پاپ و به دست محمد علیزاده انجام گرفت. عکس روی جلد را خانم روشنک و عکس درون جلد آن به شیوه دیمی ظهور و چاپ سیا­ه و سفید از پیمان پورشکیبائی است. اجرای طرح جلد را ناشا به فرجام رسانده و سبزعلی عزیزی آن را به چاپ رساند.

همچنین در سال ۲۰۰۱ از سوی شرکت موسیقی فرانسوی BUDA MUSIQUE این آلبوم از آثار فاخر جهان برگزیده و منتشر شد. در این آلبوم پیش درآمد خورآوا و برخی از دیگر پیش درآمدهای مقامی کوتاه نشد. بنابراین کمی شنیدن آن برای دوستداران موسیقی فولکلوریک و مقامی گوش ­نوازتر خواهد بود.

پیمان پورشکیبائی؛ تهران زمستان ۱۳۹۹