اشاره و تکیه در موسیقی
اشاره تکنیکی در سازهای زهی زخمه‌ای است که به حرکت بدون مضراب برای نواختن نتها با دست چپ بکار می‌رود. اشاره انواع گوناگونی دارد و شاید بتوان «تکیه» را نیز زیرمجموعه‌ای از همین تکنیک دانست. در نواختن تنبور نیز از اشاره و تکیه استفاده بسیاری می‌شود و سبب زیبایی و روانی آهنگ می‌شود. در واقع آنچه موسیقی ایرانی را از خشکی و یکنواختی خارج می‌کند همین اشاره‌های به جلو، عقب و گاه تکیه است. این آموزش پیرامون اشاره و تکیه در موسیقی با تاکید بر سازهای زهی زخمه‌ای است.
انواع تکنیک اشاره و تکیه در موسیقی
تکنیک اشاره، به حرکتی بدون مضراب گفته می‌شود که نت مزبور بدون اینکه مضرابی برایش زده شود، اجرا می‌شود. یعنی روی نتی که علامت اشاره روی آن قرار دارد مضراب می‌زنید و سپس با ادامه صدای آن یا همان طنین آن پرده بعدی را می‌گیرید.
اشاره فقط مختص به نت قبل و بعد نیست. می‌توان به چند نت پیشین و پسین هم اشاره کرد که این بستگی به قطعه ای دارد که می‌نوازید. جزئیات را داخل نتی که می‌نوازید برای نوازنده مشخص می‌کنند. با توجه به نگاره زیر مفهوم اشاره را بهتر درک خواهید کرد. دقت کنید نت «لا» با مضراب راست اجرا می‌کنیم سپس با ادامه طنین صدای لا به نت «سی» اشاره می‌کنیم.
انواع تکنیک اشاره در سازهای زهی زخمه‌ای
تکنیک اشاره را می‌توان یک سر گروه نامید که تکیه و در بعضی مواقع خط اتصال هم به اشاره تبدیل می‌شود.
- نماد u : اشاره به پایین و برگشت
- نماد n : اشاره به بالا و برگشت
- نماد << : اشاره به جلو
- نماد >> : اشاره به عقب
پیرامون علامت مشخصه «اشاره» حسین علیزاده «نت سر باریک» را در کتاب‌های آموزشی خود قرار دادند. در کتاب ردیف میرزا عبدالله از علامت «آکسان» استفاده شد. اگر سر آکسان سمت راست بود به نت بعدی «نت زیرتر» اشاره می‌شود و اگر سر آکسان سمت چپ بود به نت قبلی «نت بم تر» اشاره می‌شود. اگر تعداد نتهایی که قرار است به آن اشاره شود زیاد بود یا قرار بود به فواصل بالاتر اشاره شود، به دلیل درک بالاتر و سهولت در نت نویسی، بهتر است از نت سر باریک برای نگارش نتها استفاده شود.
تکنیک تکیه در سازه‌های زهی زخمه‌ای
همانطور که از نام این تکنیک پیداست، باید به نت بعدی تکیه بزنیم. به این صورت اجرا می‌شود که بعد از نواختن نت اصلی به نت بعدی آن اشاره می‌کنیم. می‌توان به چند نت بعدی هم اشاره کرد، اما بهتر است تکیه فقط روی نت بعدی انجام شود. تکیه زیر مجموعه اشاره است که علامت مشخصه اصلی آن شکل ساکن ° است. اگرچه در برخی کتاب‌ها از آکسان یا در کتاب استاد علیزاده از یک ساکن که یک هفت روی آن سوار شده است استفاده می‌شود.
نماد تکیه موسیقی در سازهای زهی-زخمه‌ای
در کتاب صد درس نوشته علی‌اکبر مرادی به‌خوبی می‌توان با تکنیک تکیه آشنا شد. به‌طور مشخص در درس دهم و آهنگ جلوشاهی شروع نتها با تکیه است. در این کتاب نیز مرادی از نماد ° برای نمایش تکیه استفاده کرد که نمادی استاندارد است. بکارگیری تکنیک اشاره و تکیه در کنار حرکاتی مانند گلیساندو و تریل به آهنگ و نوازدگی شما روح و طراوت می‌بخشد.
نگارنده: تنبورنواز
آموزش تنبور | 09 بهمن 02
