دیز (موسیقی)

دیز (Dièse) یکی از نمادهای تغییر دهنده نُت‌ها است که صدای مربوط را نیم‌پرده بالا می‌آورد یا به‌دیگر سخن آن را زیر می‌کند. هرگاه این نماد در کنار یک نت قرار گرفت یا در سرکلید نوشته‌شد، آن نت باید نیم‌پرده زیر تر اجرا شود.

دیِز علامتی است که اگر یک نت را موردِ تغییر قرار دهد صدایِ آن نت را به اندازهِ ۱۰۰ ‘سِنت’ بالاتر می‌برد (منظور از بالاتر زیرتر است). در زبانِ عامیانهِ فعالانِ هنرِ موسیقی واژهِ نیم پرده جایگزینِ عددِ ۱۰۰ سِنت است.

نماد دیز (♯) همچون دیگر نمادهای تغییر دهنده یا در ابتدایِ قطعه (میانِ کلید و عددِ میزان نما) قرار می‌گیرد. یا در زمانِ لازم در طولِ اثرِ موسیقایی به صورتِ موقت سمتِ چپِ نتِ موردِ نظر قرار می‌گیرد. این نماد نیز با نماد بکار (♮) تاثیرِ خود را از دست می‌دهد. این نماد همچون دیگر علائمِ تغییر دهنده، نامِ نت را تغییر نمی‌دهد. بنابراین می‌توان گفت نتِ تغییر یافته نیم پردهِ کروماتیک بالا رفته‌است؛ یعنی نامِ نت تغییر نکرده‌است. برای نمونه نتِ ‘دو’ به ‘دو دیِز’ تبدیل گردید.

دیِز در تنبور

در ساز تنبور، نماد دیز (#) کاربردی ندارد و نیم‌پرده‌های تنبور با نماد بمل نمایش داده می‌شوند. برخی از اساتید مانند یاشار بهبود نت سل بمل را با فا دیز نمادگذاری کرده‌اند که خیلی کار مرسومی نیست. بسیاری از اساتید تنبور هیچ لزومی به چنین نمادگذاری نمی‌دانند و برای وحدت رویه بهتر است همه نیم‌پرده‌ها بمل نمایش داده‌شوند.

علامت دیز صدای نت را نیم‌پردهٔ کروماتیک زیرتر و علامت بمل صدای نت را نیم‌پردهٔ کروماتیک بَم‌تر می‌کند. در پیانو وقتی علامت دیز قبل از نتی قرار بگیرد، باید نزدیک‌ترین شستی سمت راست (سیاه یا سفید) را بزنیم. در گیتار نیز هر گاه علامت دیز قبل از نتی آمد بایستی دست چپ را یک فرت به جلو بیاوریم.

دیز در موسیقی

دیِز (به فرانسوی: Dièse) (به انگلیسی: Sharp) یکی از علامت های تغییردهنده (Accedentals) است.

دیز مانند دیگر نمادهای تغییر دهنده این این امکان را می‌دهد که صدایِ نت را تغییر دهیم بدونِ اینکه نامِ نت تغییر کند. (منظور از نامِ نت، جایِ نت روی حامل است) در نتیجه تغییری که با علامتِ دیِز ایجاد می‌شود یک تغییرِ کروماتیک (هم نام) است. به بیانِ دیگر با استفاده از علامتِ دیز صدای نت را نیم پردهِ کروماتیک بالا می آوریم.

از نظر واژه‌شناسی Dièse یک واژه فرانسوی است که در موسیقی ایران مرسوم گشت و باقی ماند. برگردان این واژه به انگلیسی Sharp است بنابراین در نرم‌افزارهای نت‌نویسی دنبال واژه بمل نباشید. در نرم‌افزارهایی مانند فاینالی نیز از نام Sharp استفاده شده‌است.

این علامت صدای نُت را نیم‌پرده بالا می‌آورد. به‌عبارت‌دیگر، صدای نُت را نیم‌پرده زیرتر می‌کند. دیِز در تقابل با بِمُل است. یعنی با نماد بمل (♭) صدای نت را نیم پردهِ کروماتیک پایین میبریم.

تفاوت نت‌های دیز و بمل

به دیزها و بمل‌ها علامت‌های تغییر دهنده (Accidentals) گفته می‌شود. این علائم نشان دهنده‌ی تغییرات در نت‌های طبیعی (Natural) هم‌چون «دو»، «ر» و «سی» هستند.

می‌خواهیم از دو منظر آکوستیکی و تئوری موسیقی، این علائم را بررسی کنیم:

برای نمونه بیایید دو نت را درنظر بگیریم: نت‌های «ر دیز اکتاو چهارم پیانو/ D#4» و «می بمل اکتاو چهارم/ Eb4».

از نظر آکوستیکی، هردوی این نت‌ها یکسان هستند؛ هر دوی آن‌ها امواج صوتی ارتعاشی با فرکانس ۳۱۱.۱۳ هرتز را در کوک استاندارد ساز نشان می‌دهند. به این ترتیب اگر قرار باشد که این دو نت را بر روی پیانو بنوازید، دقیقا یک کلاویه را خواهید نواخت. این دو نت از نظر آکوستیکی دقیقا یکسان هستند و کسی با گوش مطلق هم نمی‌تواند بگوید که یکی نت «ر دیز» بوده و دیگری «می بمل».

از نظر تئوری موسیقی، بر اساس این‌که نت در چه گامی قرار گرفته باشد، «ر دیز» یا «می بمل» نامیده می‌شود. موسیقی غربی در گام‌های دیزدار و بمل‌دار تقسیم‌بندی می‌شود.