تاریخچه نت موسیقی

تاریخچه نت موسیقی را می‌توان به دوران پیش از میلاد در یونان تعقیب کرد اما به نظر می‌رسد نت امروزین بوسیله گیدئو آرتزو در قرون وسطی پدید آمد. این کشیش ایتالیایی شش نماد برای نت‌های موسیقی انتخاب کرد که در گذر زمان به‌صورت نت‌های کنونی درآمدند. همچنین نت Si نیز بعدها به شش نت اولیه آرتزو افزون شد و هفت نت شکل گرفت.

خط موسیقی برخلاف الفبا و خطوط نوشتاری گوناگون دنیا، خطی بین‌المللی است. بنابراین هرگاه نتی به نگارش درآید همه موسیقی‌دان‌ها در سراسر دنیا می‌توانند از آن استفاده کنند. در این نوشتار کوشش بر آن است تا به تاریخچه نت موسیقی در گیتی و البته ایران پرداخته‌شود.

گیدئو کشیشی از آرتزو

گیدئو از آرتزو (Guido of Arezzo) کشیشی اهل آرتزو  در ایتالیا بود که او را گوئیدو د آرتزو نیز خطاب می‌کنند. این کشیش در سال ۹۹۱ یا ۹۹۲ در آرتزو  به‌دنیا آمد و در سال ۱۰۳۳ چشم از جهان فرو شست. او نظریه‌پردازی در زمینه موسیقی بود که در قرون وسطی زندگی می‌کرد.

از گوئیدو د آرتزو به عنوان نمادگذار نت‌های موسیقی به صورت امروزی یاد می‌شود، که جایگزین نمادگذاری «نیومتیک» (نمادگذاری قدیمی) شد. نوشته او، «میکرولوگِس»، دومین مقاله شناخته شده در زمینه موسیقی در قرون وسطی پس از نوشته بوئثیوس بود.

روش دست گیدئو

گیدئو هنگامی که در آرتزو بود، روش‌های آموزش خود را توسعه داد. او با ابداع «روش دستِ گوئیدو» اعتبار پیدا کرد، یک روش حفظی که بسیار مفید واقع شد. در نمادگذاری گیدئو نت‌ها عبارت بودند از:

• اوت ut
• رِ re
• می mi
• فا fa
• سو sol
• لا la

بخش‌های «اوت – رِ- می – فا – سو – لا» از شش بیت اول سرود «اوت کوئینت لاگزیس» گرفته شده‌است.

تاریخچه نت: نام نت های موسیقی

برای همه صداهای موسیقایی، از بم ترین تا زیر ترین آن ها، فقط هفت نام وجود دارد. این نام های هفتگانه در برخی کشورهای غربی با کلمات تک هجایی و در برخی به صورت الفبایی، به شرح زیر تلفظ می شوند.

نام نت‌های موسیقی

در نت خوانی های نظام قدیمی تر هجایی به جای نت Do، هجای Ut به کار می رفته است و همچنین در برخی از روش های نت خوانی جدید، هجای Si را Ti می گویند.

وسعت صداهای اصلی موسیقی، یعنی پهنه ای از بم ترین تا زیر ترین اصوات، متجاوز از ۶۰ صوت را در بر می گیرد، در حالی که نت ها فقط هفت نام دارند. در واقع در این پهنه گسترده، پس از هفتمین نت، نام آن ها از آغاز تکرار می شود.

در ادامه پهنه اصوات موسیقی همواره پیش از هر نت Do، نت Si و پس از هر نت Si، نت Do قرار دارد. این تکرار تا پایان یافتن اصوات موسیقی ادامه می یابد. البته بسامد نت های تکرار شونده هر بار دو برابر بسامد نت های همنام پیشین است. به فاصله دو نت همنام «اکتاو» گفته می شود.

تاریخچه نت موسیقی و نظام های هجایی و الفبایی

نظام هجایی، همان نظام متداول و مرسوم که در کشور های ایتالیا و فرانسه (و نیز در ایران به پیروی از نظام فرانسوی) معمول است. این نظام در قدیم بر اساس تئوری موسیقی قرون وسطایی از شش هجا تشکیل می شده است.

هجاهای ششگانه را کشیشی موسیقی دان، از اهالی فرانسه و مقیم ایتالیا، به نام گوئیدو د. آرتسو (Guido d` Arezzo 1050-990) از شعر مناجات گونه زیر که آهنگ آن را احتمالا خود او ساخته بود، برگزید و آن را به خاطر سهولت از بر کردن اصوات موسیقی و درک زیر و بمی شان نسبت به هم، به شاگردان و سرایندگان خویش می آموخت:

Ut queant laxis resonare fibris Mira gestorum famuli tourum Solve poluti labireatum Sancte Johannes.

در قرن‌های بعد که نظام شش نتی گسترش یافت و به هفت نت امروزی رسید هجای Si به آنها افزون شد. همچنین هجای Ut که تلفظ آن در نت خوانی دشوار بود به هجای Do بدل گشت.

نت خوانی در نظام الفبایی به تبعیت از تئوری موسیقی یونان باستان و کوک سازهای آن زمان، نت La مبدا قرار گرفت. نت‌ها بر طبق همان تئوری با هفت حرف آغازین الفبای لاتین نامگذاری شدند.

این نظام را کشورهای انگلیسی زبان (انگلستان و آمریکا) و آلمانی زبان (آلمان و اتریش) پذیرفتند و هنوز استفاده می‌کنند. اما میان این دو گروه کشور ها اختلاف هایی در نحوه نام‌گذاری به چشم می خورد.

تاریخچه نت موسیقی در ایران

علاقه به موسیقی در ایرانیان از زمان پیش از اسلام نیز دیده شده، با این وجود تلاش برای حفظ موسیقی به سبک سنت در هر کشور باعث شد تا افرادی که علاقمند در این حوزه بودند به کمک نت نویسی به خلق موسیقی‌های مورد پسند عموم مردمان کشورشان دست بزنند. به همین خاطر لازم بود روی زمینه آموزش نت خوانی پیش از نت نویسی بیشتر تمرکز کنند.

ورود دنیای نت نویسی توسط چند فرانسوی به کشور ما انجام شد. در راس این افراد شخصی به نام آلفرد لومر بود که بدون آگاهی از زبان فارسی شروع به تعلیم نت نویسی به شاگردانش کرد. او پس از مدتی اقدام به تاسیس دبیرستان موسیقی کرد. شاگردانی که به مدت ۶ سال پیاپی در کنار آلفرد ژان باتیست لومر آموزش دیده بودند توانایی زیادی در حوزه موسیقی و تبحر خاصی در نواختن سازها پیدا کرده بودند.

سپس در سال ۱۳۰۲ استاد علی نقی وزیری برای اولین بار به طور رسمی مدرسه موسیقی را تاسیس کرد. نت خوانی و نت نویسی ۳ ساز تار، پیانو و ویولن را آموزش می‌داد. البته در رساله ها و کتاب های قدیمی ایران طی قرون سوم تا هشتم هجری نت خوانی با نظام الفبایی به کمک حروف ابجد به کار می رفت.

پایان سخن

الفبای موسیقی شامل ۷ نت (دو، رِ، می، فا، سُل، لا، سی) است اما در ابتدا نت‌ها ۶ عدد بودند. نت سی به این الفبا پس از مدتی اضافه شد. همچنین به جای نت دو، نت اوت وجود داشت اما به دلیل دشواری در نت خوانی، جایش را به نت دو داد. این ۷ نت که امروزه در جهان با آن به نوشتن ملودی‌های بی‌نظیر دست پیدا می‌کنند شامل صداهای زیر و بم است که با قواعدی کنار هم نوشته می‌شوند و یک راهنمای نواختن موسیقی را ایجاد می‌کنند.

در بررسی تاریخچه نت نخستین تمدنی که به نت نویسی پرداخت یونان باستان بود. آنان هر ساله المپیاد موسیقی برگزار می‌کردند و در این مراسم سازهای نی و چنگ می‌نواختند. در این مراسم یک ملودی نواخته می‌شد، اما امروزه شنیدن آن ملودی برای ما چندان جذابیتی نخواهد داشت.