امام‌قلی امامی
امام‌قلی امامی نوازنده‌ی تنبور لکستان و اهل دلفان لرستان، فرزند امام‌قلی از طایفه‌ی نورعلی، زیرشاخه ی ایل دلفان و ملقب به «عزیزی» بود. شیوه‌ی نوازندگی امام‌قلی و برخورد احساسی‌اش با آنچه که اجرا می‌کند توجه برانگیز است. او در پرداختن به جملات موسیقی از هر پنج انگشت دستِ چپ در بیان حالات و ظرایف استفاده کرده‌است.
بیشتر اوقات در محل سکونت اجدادش، خیارون، به نواختن تنبور مشغول بود و سرانجام در کوه‌پایه‌های خیارون به خاک سپرده شد. وی از خاندان اهل حق بود و تنبور را از رضاقلی‌خان سرتیپ (عمویش) یاد گرفت. پس از اعدام پسرعمویش یوسف‌خان امیر بهادُر، دست از جنگ‌آوری شست و از میانسالی فقط به نواختن تنبور مشغول شد.
او در سال ۱۳۵۲ برای نخستین بار به دعوت وزارت فرهنگ و هنر در تالار رودکی اجرا کرد و بسیاری از نوازندگان مطرح آن زمان در اجرایش حضور داشتند. احمد عبادی پس از اتمام اجرای امام‌قلی یادداشتی در وصف اجرایش نوشت و به رسم یادبود به او داد. در سال ۱۳۵۲ روزنامه کیهان نوشت که هنر اصیل و بکر او (امام‌قلی) در نخستین برنامه اش در تهران منتقدان موسیقی را به تحسین وا داشت.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد تنبورنوازی امام‌قلی
شیوه‌ی نوازندگی امام‌قلی و برخورد احساسی‌اش با آنچه که اجرا می‌کند توجه برانگیز است. او در پرداختن به جملات موسیقی از هر پنج انگشت دستِ چپ در بیان حالات و ظرایف استفاده کرده است. امام‌قلی قطعاتی از موسیقی سازهای بادی (مانند سُرنا) را با تنبور نواخته‌است. برای مثال قطعاتی مانند هل‌پرکه، شاررا، نقاره، چپی، برزه کویی. همین امر باعث شده‌است که برای اجرای صحیح آن‌ها و بیان حالت‌های سازهای بادی از تکنیک‌های غیر مرسوم دستِ چپ بهره ببرد (مانند استکاتوهای پیاپی).
او همچنین سیم‌های تنبور را با فاصله‌ی دوم بزرگ کوک کرده و قطعات زیادی را در این کوک نواخته‌است. استفاده‌ی زیاد از سیم بم، رنگ‌آمیزی جملات با هارمونیزه کردن آن‌ها، همچنین نواختن ملودی اصلی روی سیم بم و تبدیل سیم زیر به سیم هارمونیک از دیگر ویژگی‌های ساز امام‌قلی است.
فایل‌های صوتی‌ای که در این مجموعه گردآوری شده‌اند از مصاحبه‌ی حمید ایزدپناه با امام‌قلی امامی استخراج شده است که به گفته‌ی خود امام‌قلی در زمان مصاحبه ۸۵ سال داشته است. این مصاحبه شامل معرفی امام‌قلی، اجرای پانزده آهنگ و توضیح درباره‌ی آن‌ها از زبان ایشان است. امام‌قلی در این مصاحبه با تنبور دو سیمی که خودش ساخته است اجرا می‌کند و به زبان محلی آن را «تمیره» می‌خواند.
پیرامون امام‌قلی امامی
شهناز خسروی، مترجم و روزنامه نگار، از بستگان امام قلی، در یادداشتی پیرامون امام‌قلی امامی نوشت:
آنقدر بزرگ نبودم که «مقام»های موسیقی را بشناسم ولی هر چه بود نوای سازش دل کوچک مرا می‌ربود… می‌گفت سازش چند بار شکسته، ولی هر بار تعمیرش کرده است… یک بار هم برادر بزرگم، جهان‌میر، که او هم دیگر نیست، تنبور را شکسته بود. نمی‌دانم آن تنبور که برایم چون وسایل شخصی مادربزرگ عزیز بود، چون هزارپیشه‌اش و چون اسپندی که همیشه از دیوار اتاق آویزان بود، الان در چه وضعیتی قرار دارد، تنها سال‌ها پیش بود، قبل از انقلاب که گذرم به موزهای در شهر خرم‌آباد افتاد، تنبوری دیدم که به گمانم تنبور «عزیزی» بود، شاید هم نبود، بوییدمش، بوی مادر بزرگ را می‌داد و «عزیزی» اش را… شاید من این طور می‌خواستم…
سید مجتبی حسینی، خواننده، نوازنده و آهنگساز نیز در نـگاهی به سبک تنبورنوازی و مقام‌های نواخته شده امام‌قلی امامی نوشت:
با صراحت می‌توان گفت عارف شوریده‌حال و سالک وارسته زنده‌یاد امام‌قلی امامی عزیزی از معدود اساتید تنبور نوازی می‌باشد که بر اجرای این مقامات و نغمات تسلط کافی و وافی داشته است. او نه تنها در لرستان بلکه در ایران، دارای سبکی خاص و شیوه‌ی نوازندگی منحصر به فردی بود. این نوع نگرش برای اساتید فن با گوش دادن آثار به جای مانده‌اش به خوبی قابل درک می‌باشد. از سبک ایشان می‌توان بعنوان بهترین روش برای آموزش و انتقال تنبور در لرستان یاد کرد. او نوع کوک کردن تنبور، دستان‌بندی و مقامات و نغماتش را برگرفته از زمزمه‌های نهصده سپاه شاه‌خوشین دانسته و با افتخار خود را از جامعه‌ی یارسان اهلِ حق معرفی نموده بود.
پایان سخن
حدود سال ۱۲۵۸ خورشیدی بود که امام‌قلی فرزند یوسف‌خان در جوانی درگذشت، زنش چند ماه بعد از فوت او پسری به دنیا آورد که به یادگار پدرش و برای اینکه نامش فراموش نشود و اجاق خانه روشن بماند و به روال سنت دیرینه‌ی ایل نام پدر را بر پسر نهادند و او را عزیز و گرامی داشتند و عزیزی‌اش خواندند. نمونه‌ی این کار در دودمان او و در دیگر طایفه‌ها فراوان است.
امام‌قلی امامی در کوهدشت به‌دنیا آمد. تنبور در بین پدر و پدرجد امام‌قلی دست به دست گشته‌بود. در حدود ۲۰ سالگی نواختن تنبور را از رضاقلی‌خان سرتیپ عمویش فراگرفت. همچنین از افرادی چون شاپور، منصورمیرزا، فرخ میرزا و برزو نیز آموخت. او در سال ۱۳۵۳ درگذشت.
منبع: کتاب تنبور لکستان گردآوری از رامتین کاکاوندی
نگارنده: تنبورنواز
تنبورنوازان | 27 اردیبهشت 03
