آواز دیلمان

آواز دیلمان آوازی در دستگاه‌های موسیقی ایرانی است که برخی پژوهشگران آن را یک گوشه در آواز دشتی می‌دانند. نام این گوشه به منطقه دیلمان در شمال ایران اشاره دارد. دیلمان از ابتدا جزئی از آواز دشتی نبود و بعداً به آن افزوده شد. این گوشه در اوج آواز دشتی و دستگاه شور اجرا می‌شود. از نمونه‌های گوشه دیلمان می‌توان به موسیقی تیتراژ مجموعه تلویزیونی پس از باران با صدای فریدون پوررضا اشاره کرد.

تاریخچه آواز دیلمان

گوشه دیلمان در موسیقی منطقه گیلان رایج است. در ردیف موسیقی ایرانی این گوشه اصالتاً جزئی از آواز دشتی نبود زیرا آواز دشتی ریشه در منطقه دشتستان در جنوب ایران دارد. برای نمونه در ردیف میرزاعبدالله و ردیف آقاحسینقلی نامی از آن برده نشد. افزودن این گوشه به ردیف آواز دشتی توسط ابوالحسن صبا انجام شد و بعداً در ردیف آوازی عبدالله دوامی نیز (به نقل از محمود کریمی جزو آواز دشتی قرار گرفت.

غلامحسین بنان یکی از کسانی است که گوشه دیلمان را شناساند و با آواز فریدون پوررضا در پس از باران متداول شد. شاید سوز و گداز این آواز باشد که آن را به آواز دشتی نزدیک می‌کند. همانگونه که بیات کرد به‌عنوان یک آواز تلقی نمی‌شود دیلمان نیز همچنان به‌عنوان یک آواز مستقل شناخته نمی‌شود. این مقاومت در پذیرش آوازهای جدید در ردیف موسیقی و دستگاه‌های موسیقی کشور درخور توجه است.

پایان سخن

گوشه دیلمان در اوج آواز دشتی اجرا می‌شود و روی درجات هفتم و هشتم شور متمرکز است و نهایتاً به درجه پنجم شور (نت شاهد دشتی) فرود می‌آید. براساس دیدگاه فرهاد فخرالدینی گوشه دیلمان را گاهی با کمک الگوی مشخص آن می‌توان شناسایی کرد. این گوشه شامل شش نیم‌جمله (مطابق با شش مصراع شعر) است که به ترتیب روی درجه پنجم، چهارم، هشتم، پنجم، چهارم و یکم شور ایست می‌کنند.

دیلمان نام یک گوشه در ردیف موسیقی ایرانی است که در آواز دشتی به کار گرفته می‌شود. برخی نیز آن را فراتر از یک گوشه به‌عنوان یک آواز می‌دانند. براساس دیدگاه فریدون پوررضا، در گیلان خود دیلمان را شامل چهارگوشه می‌دانند که یکی از آن‌ها «رِهنه» نام دارد و از آن در اجرای تعزیه‌هایی به زبان گیلکی استفاده می‌شود.

منبع: نوشین برابندی، پایگاه تنبور ایران.