بندیر
بندیر (Bendir) یک ساز کوبهای قابدار است با قابی چوبی و پوستی که بر روی آن کشیده شده و با وجود شباهت به ساز دف و دایره، صدایی متفاوت دارد. از ساز بویژه در مراسم صوفی و عرفانی همراه رقص سماع استفاده میشود.
واژه بندیر در زبان ترکی استانبولی به معنی ساز کوبهای قابدار بزرگ دستی است. بندیر به عنوان ساز سنتی در آفریقای شمالی، و همچنین در مصر باستان و بینالنهرین نیز استفاده میشد. در شمال آفریقا به عنوان ساز سنتی استفاده میشود. این ساز اساساً در کشورهای مراکش، الجزایر، تونس، لیبی و گاهی در مصر استفاده میشود. نسخهای از بندیر در ایرلند وجود دارد که به نام بادران (انگلیسی: Bodhrán) معروف است که معمولاً با ضربه چوب نواخته میشود.
بندیر در مراسم خاص صوفیها نیز استفاده میشود. مشخصه مراسم صوفیها استفاده از موسیقی، ریتم، حرکات موزون (رقص سماع) برای رسیدن به خودآگاهی است. بنابراین میتوان تصور کرد بکارگیری این ساز در کنار ساز تنبور میتواند نوایی ویژه و اثرگذار، ایجاد نماید.
ساختمان ساز بندیر
بندیر برخلاف تمبورین یا «دایره زنگی» فاقد سنج یا زنگوله است و بهجای آن اغلب یک یا چند زه دارد که از روده حیوانات ساخته شده و در قطر قاب کشیده شدهاست. وقتی با انگشتان یا کف دست به پوست ضربه زده میشود صدای وزوز مانندی از آن ایجاد میشود. همانند اکثر سازهای کوبهای قابدار، بندیر نیز از یک قاب چوبی که پوست روی آن کشیده شدهاست ساخته میشود.
یک سوراخ کوچک در قسمت تحتانی قاب این ساز برای ایجاد تعادل وجود دارد که با قرار دادن انگشت شصت دست چپ در آن به حفظ تعادل در هنگام نوازندگی کمک میشود.
قطر قاب بندیر حدوداً بین ۳۵ تا۴۰ سانتیمتر است.
شیوه نواختن ساز بندیر
ساز بندیر با انگشتان یا کف دست نواخته میشود وصدایی شبیه وزوز ایجاد میکند.یکی از ویژگیهای بندیر صدای بم آن است که فضای معنوی را ایجاد میکند. شیوه نواختن آن هم به این صورت است که آن را با دو دست یا در بین دو پا روی زمین قرار میدهند و مینوازند یا مانند دف در آسمان گرفته و نواخته میشود.
دراین ساز یک سوراخ هم درقسمت تحتانی قاب وجود دارد که برای ایجاد تعادل است. نوازنده با قرار دادن انگشت شصت دست چپ درآن به تعادل درحین نوازندگی میرسد. در حالی که انگشت دیگر دست راست بر لبه بندیر ضربه زده و دست راست بر کنار و میان ساز ضربه میزند. صدای ضرباتی که بر کناره نواخته میشود بسیار شبیه ساز کوبهای تار هست که در خاورمیانه استفاده میشود.
جمعبندی
همانطور که گفته شد، ساز بندیر یکی از سازهای کوبهای به ظاهر شبیه به دف با صدایی خاص است که برای همراهی سازها در گروه نوازیها بوده و باعث زیباترشدن اجرای گروهی میشود. البته بصورت تک نوازی نیز نواخته میشود. از این سازدر مراسم خاص صوفیها نیز استفاده میشود. مشخصه مراسم صوفیها استفاده از موسیقی، ریتم، حرکات موزون (رقص سماع) برای رسیدن به خودآگاهی است.
ساز «بندیر» ساز مشترک چند کشور آسیایی، آفریقایی و حتی اروپایی که در قالب عنوانهای مختلفی که برای آن در نظر گرفته شده شیوه خاصی هم برای نوازندگی اش طراحی شده است. این ساز را به عنوان ساز سنتی در آفریقای شمالی، و همچنین در مصر باستان و بینالنهرین استفاده میکردند.
نگارنده: تنبورنواز
انواع ساز | 22 اسفند 02
