تن‌تار

تن‌تار ساز نوینی مرکب از دو ساز تنبور و سه‌تار است نخستین بار در سال ۱۳۸۲ خورشیدی در گارگاه مجذوب بوسیله استاد فریدون حقیقی ساخته شد. این ساز هیچ‌گونه پیشینه تاریخی ندارد و طراحی آن طی سال‌های اخیر صورت گرفت.

تن تار به علت کیفیت بی نظیرش در ساخت صدا دهی و تلفیق و ترکیب دو ساز در یک ساز دارای اصالت و شخصیت منحصر به فرد است. حجم کم و شکیل بودن آن و البته سهولت حمل برای نوازنده ویژگی‌هایی خوب این ساز هستند. تن تار از سوی خانه موسیقی ایران به یک ساز اختراعی معرفی گشت و در تاریخ ۱/ ۶/ ۱۳۸۳ به شماره۳۰۲۰۴ به ثبت رسید. سازندگان تنبور مانند استاد سعید ذوالنوری نیز سازی مانند دلساز را نوآوری کرد. این نوآوری ویژه سازندگانی است که سال‌ها در حال ساخت تنبور هستند.

پیرامون ساز تن‌تار

در دهه ۷۰ که سید خلیل عالی‌نژاد به تهران آمد مقارن شد با زمانی که فریدون حقیقی نیز به تهران آمد. آنها باهم ساختمانی اجاره کردند و کارگاه مجذوب مستقیما زیر نظر سید خلیل راه اندازی شد.

خلاقیت و ابتکار در روح سید خلیل نهادینه شده‌بود. یک ابتکار او طرح ساخت سازی بود که بتواند دو ساز تنبور و سه‌تار را در خود جای دهد. سال ۱۳۷۸ فریدون حقیقی همراه او در منزل سید یحیی مصباحی در شیراز میهمان بود. آنجا بود که سید خلیل موضوع ساخت تن‌تار را مطرح کرد و پیرامون انگیزه شکل‌گیری آن گفت.

نخست اینکه به خاطر سهولت حمل نوازنده آشنا به این دو ساز مجبور نیست دو ساز جداگانه را حمل کند. دو دیگر آنکه چون کاسه طنینی آن به صورت کتابی یا ((زیر عبایی)) ساخته می‌شود، صدا لطیف و کهنه‌ای خواهد داشت. ضمنا در مجلس و محفلی که نوای تنبور می‌طلبد با قسمت تنبور آن نواخته می‌شود. در جایی که مشتاقان سه‌تار و نوای آن حضور دارند،قسمت سه‌تار آن نواخته خواهد شد. سید خلیلطرح و نقشه و مسوولیت ساخت تن‌تار را به فریدون حقیقی اما تا زمان حیات ایشان شرایط ساخت مهیا نشد.

فریدون حقیقی از زمستان ۸۲ دست به ساخت تن‌تار شد. خوشبختانه نخستین تن‌تاری که ساخت نتیجه مطلوب و دلخواهی داد. ضمن اینکه به تایید دو نفر از استادان تنبور نواز نیز رسید. همچنین کانون سازندگان ساز خانه مو سیقی نیز آن را تایید کرد.

دیدگاه فریدون حقیقی پیرامون ساز تن‌تار

فریدون حقیقی پیرامون این ساز می‌گوید: طرح این ساز برای آقای عالی‌نژاد بود. ایشان گفتند در نظر دارند که سازی ساخته شود تا جواب دو ساز را بدهد. فقط صحبتش بین ما شد و وقتی ایشان در سال ۷۹ به سوئد رفتند، فرصت نشد تا در کنار هم آن را بسازیم.

پس از حادثه دلخراشی که در سوئد برایشان رخ داد (عالی‌نژاد در سوئد به‌طرز مشکوکی به قتل رسید) و بعد از پرواز ملکوتی‌شان، به یاد روح بلندشان این ساز را همان‌گونه که خواسته بودند، ساختم. «تن‌تار» مورد تائید خانه موسیقی و اساتید قرار گرفت و بعد از آن برای ثبت به اداره ثبت اختراعات معرفی شد.

برای این‌کار نباید نمونه‌ای ایرانی و خارجی وجود داشته باشد، بنابراین تحقیق شد و به عنوان «تن‌تار خلیل به شماره ۳۰۲۰۴ » در اداره ثبت و اختراع کشور ثبت شد. در حال حاضر هم در این فکر هستند تا این ساز را به ثبت جهانی برسانند، چون در جهان هم، اینکه دو ساز را در یک ساز قرار دهند، سابقه نداشته است. فعلا صحبت است تا به دانشگاه وین برود برای ثبت جهانی.

دیدگاه فرشاد حقیقی پیرامون ساز تن‌تار

فرشاد حقیقی فرزند فریدون حقیقی پیرامون تن‌تار می‌گوید: بیشتر تنبورنوازان، سه تار نیز می‌نوازند یکی از مزیت‌های این ساز این است که به راحتی در دسترس افراد آشنا به این دو ساز است. مزیت دیگر آن این است که به صورت کتابی یا زیرعبایی ساخته شده است که جا به جایی آن را نیز آسان می‌کند.

شاید بعضی‌ها فکر کنند که به علت کتابی بودن ساز حجم و وسعت صدادهی ساز کاهش می‌یابد در صورتی که صدادهی و بازدهی ساز کامل است و تفاوتی با سه تار یا تنبور ندارد. کتابی بودن این ساز سبب دشواری در نواختن آن نمی‌شود. بیشتر نوازندگان به سازهای کتابی عادت ندارند و به همین علت شاید در ابتدا دست گرفتن ساز برای آنها دشوار باشد اما اگر قلق دست گرفتن آ نرا بیابد به سهولت می‌توانند با آن بنوازند. وی درباره قدمت سازهای کتابی در ایران به شعری از شیخ عطار اشاره کرد که در آن بایزید بسطامی ساز خود را که به آن زیرعبایی می‌گفتند در زیر عبایش پنهان کرده است.

پایان سخن

فریدون حقیقی سازنده ساز «تن تار» را (بر اساس طرحی از مرحوم سیدخلیل عالی نژاد) در سال ۱۳۸۲ ساخت . این ساز از یک سمت سه تار و از سمت دیگر تنبور است. خانه موسیقی ساز «تن تار» را تایید کرده و همچنین این ساز در سال ۱۳۸۳ به ثبت رسید. این ساز نیز مانند ساز دلساز ذوالنوری و شاه‌کمان کلهر و شورانگیز حسین علیزاده یک نوآوری است. اینکه چقدر در عمل از آن استفاده گردد دیگر گذشت زمان ثابت خواهد کرد.