دمبوره (تنبور افغان)

دمبوره (Dombra) یک ساز زهی زخمه‌ای با دسته بلند و خمیده است که در افغانستان بسیار رایج است و ساختاری شبیه دوتار خراسانی و تنبور دارد. همچنین قزاق‌ها، هزاره‌ها، ازبک‌ها، تاجیک‌ها، نوغایی‌ها، باشقیرها و تاتارها در موسیقی سنتی خود از آن استفاده می‌کردند.

دمبوره وژگی‌های منحصربه‌فردی دارد اما با یا سازهای کوموز و دوتار نیز شباهت دارد. دسته بلند و  نازک و شکل بدن مستطیلی آن بسیار شبیه دوتار خراسانی است. از سوی دیگر انتهای دسته برگشته و نوعی لوت محسوب می‌شود. لوت (lute) ساز زهی قدیمی اروپایی و متعلق به خانوادهٔ «لوت‌ها» است. دسته این ساز به پشت خمیده‌است و با مضراب چوبی نواخته می‌شود. این ساز بیشتر در میان جوامع ترک در کشورهای آسیای مرکزی محبوب است.

تاریخچه دمبوره

دمبوره برای نخستین بار در قرون وسطی ظاهر شد. به عنوان مثال، آثار ابی نصیر فارابی به ساز تنبور مانندی شبیه به دومیرا اشاره دارد. سازی مشابه دومبیرا تقریباً در تمام کشورهای آسیای مرکزی وجود داشت. در قرن گذشته آهنگسازان و نوازندگان بزرگی در زمینه این ساز فعالیت کردند.

اهمیت دامبرا در فرهنگ قزاقستان با گنجاندن آن در فهرست میراث ناملموس مشخص شد. در نوامبر ۲۰۱۴ به عنوان میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شد. در سال ۲۰۱۸، قزاقستان روز دومبرا را آغاز کرد. روز ملی دامبرا در قزاقستان هر یکشنبه اول جولای جشن گرفته می شود.

دمبوره در افغانستان

دمبوره یکی از معروف‌ترین سازهای سنتی و کهن کشور افغانستان است، این ساز در میان مردم و در ریشه موسیقی این کشور نقش ویژه‌ای دارد. جشنواره دمبوره بامیان از سال ۱۳۹۶خورشیدی/۲۰۱۷میلادی تا اکنون هرساله برگزار می‌شود.

این ساز چنان جایگاه خود را در صنعت موسیقی این کشور نهادینه کرده‌است که حتی در مراسم‌های شادی، محافل‌های خوشی دیده می‌شود که مردم از این ساز با نوازندگی خود می‌سرایند و می‌نوازند.

دمبوره یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین سازهای مردمان تاجیکان، هزاره و ازبک در افغانستان است. این هنر هم‌اکنون در خراسان ایران و مناطق مرکزی افغانستان رونق دارد، جالب اینجاست که این هنر در ایران، به عنوان یک هنر محلی، از سوی نهادهای حکومتی و فرهنگی نام برده می‌شود.

پایان سخن

ساز دمبوره در مناطق مختلف آسیای مرکری مورد استفاده قرار می‌گیرد و کمی باهم متفاوت است. دمبیرا قزاق دارای فرک است و با کوبیدن با دست یا کندن هر سیم به صورت جداگانه و با ضربه زدن گاه به گاه روی سطح اصلی ساز نواخته‌ می‌شود. در حالی که رشته ها به طور سنتی از سینوس ساخته می شوند، دمبراهای مدرن معمولاً با استفاده از رشته های نایلونی تولید می شوند.

این ساز به تمبوره تالشی نیز بی‌شباهت نیست. یکی از بزرگترین نوازندگان دومبرا، نوازنده فولک و آهنگساز قزاق، کورمانگزی ساغیربایولی بود که تأثیر عمده‌ای بر توسعه فرهنگ موسیقی قزاقستان، از جمله موسیقی برای دمبوره داشت. آهنگسازی او “آدای” در قزاقستان و خارج از کشور محبوب است.