دهل

دهل (Dohol) یک ساز کوبه‌ای و طبلی بزرگ و دورویه است که هر دو طرف آن پوستی از گاو یا گاومیش دارد و بیشتر با سرنا نواخته می‌شود. ساز دهل در منطقه کردستان، لرستان، سیستان و خراسان بسیار مرسوم و پرکاربرد است. این ساز در مقایسه با سازهای کوبه‌ای چون دایره، دف و بندیر بسیار بزرگ‌تر است و صدای بلندتری تولید می‌کند. برای همین از این ساز در فضاهای باز و همراه با سازهایی چون سرنا که آوای بلندی دارد استفاده می‌شود.

ویژگی‌های ساز دهل

شکلی از ساز دهل به همراه سرنا در مناطق روستایی نواخته می‌شود. نوازنده، ساز را با ریسمانی که از شانه‌ها می‌گذرد به خود آویخته و با دو مضراب مختلف می‌نوازد. برخی گفته‌اند انتهای مضراب این ساز، پارچه‌ای گلوله‌ای شکل دارد ولی این ساز را از یک طرف با چوب کلفتی به نام چنگال و از یک طرف با چوب باریکتری به نام دیرک نوازند.

جالب است بدانید منظور از «ساز و دهل» که یک اصطلاح آشنا در محاوره ایرانی است نواختن این ساز همراه سرنا می‌باشد. همچنین ضرب‌المثلی در پارسی وجود دارد که می‌گوید: آواز دهل شنیدن از دور خوش است.

البته در نواحی جنوبی ایران مانند هرمزگان و اطراف آن دهل را با دو دست می‌نوازند. در سیستان و خراسان این ساز را به کمک یک دست که به دو انگشت آن دو قطعه چوب نسبتاً بلند بطول حدوداً ده سانتیمتر بسته شده و در دست دیگر به کمک یک چوب قوس دار مخصوص می‌نوازند. این ساز به همراه سرنا به ویژه در مراسم عروسی و شادی استفاده شده و بسیار اهمیت دارد.

تاریخچه ساز دهل

دهل برگرفته از واژه داوول می‌باشد که ریشه آن از کشور ترکیه زمان عثمانی است. داوول نوعی طبل بیس با قطر بزرگ و عمق زیاد بود که صدای بم داشت.

ساز دهل در خاورمیانه و به طور خاص در ایران بسیار مرسوم است. اما در هر منطقه دارای گونه‌های فراوان محلی و بومی با ابعاد و اندازه های گوناگون می‌باشد. مستندات زیادی از تاریخچه این ساز وجود ندارد و علت آن احتمالا غیر رسمی، بومی و محلی بودن این ساز است.

معرفی انواع ساز دهل

با توجه به آنچه که ار گذشته نقل شد، به نظر می‌رسد خواستگاه این ساز کوبه‌ای سرزمین سیستان است. سپس به جنوب خراسان، هرمزگان و سایر مناطق کویری ایران صادر شد و پس از آن به کشورهای حوزه خلیج فارس انتقال یافت.

دُهول یا دول در بین سیستانی ها به گفته کارشناسان موسیقی فولکلور ومقامی بنیادفرهنگی نیمروز همواره با ساز یا سرنا نواخته می‌شود. پوست استفاده شده در دُهول یک طرف از پوست گوسفند ویک طرف از پوست بز است. سرنا نیز از چوب گردو بیشتر استفاده می‌شود البته سرنا و دُهول که در شب نواخته می‌شود با آن که در روز استفاده می‌شود تفاوت‌هایی در نوع پوست وچوب است.

جمع‌بندی

دهل خود نوعی طبل است. در ایران از این ساز برای مراسم عروسی محلی یا تحویل سال نو و مراسمی از این قبیل استفاده می‌کنند و به همراه ساز بادی مثل سرنا نواخته می‌شود. مردم ترکیه از واژه زورنا بجای سرنا و بجای ساز و دهل از واژه زورنا و داوول استفاده میکنند. کوک دهل مانند همه طبل ها میتواند ثابت یا غیر ثابت باشد ولی معمولا توسط طناب دهل کوک شده و پوست محکم روی کمه دهل کشیده می‌شود.

دهل در بین اقوام ایرانی و برای عروسی سنتی و محلی استفاده می‌شود. هر قومی با ساختن دُهول با اندازه و ابعاد مطلوب خود، نام قوم خود رو بر روی آن می‌گذارد. مثلا دُهول بختیاری که توسط قوم بختیاری ساخته و نواخته می‌شود. یا دهل لری که در مناطق لرنشین استفاده می‌شود. یا دهل آذربایجانی که در منطقه آذربایجان ساخته می‌شود و به آن ناقارا و نوع بزرگ آن داوول یا دوقل گفته می‌شود و یا حتی می‌توان به دُهول کردی کرمانشاهی یا کردستان اشاره کرد.