سرنا

سرنا (Sorna) نام ساز بادی باستانی ایرانی است که از چوب ساخته می‌شود و از دسته سازهای دو زبانه است که نواهای آن الهام‌بخش تنبور بوده‌اند. سرنای محلی بیشتر با دهل نواخته می‌شود و در بعضی نواحی مانند بختیاری و شوشتر و دزفول از سرنای کوچک استفاده می‌شود.

ریشه واژه سرنا

سُرنا و کَرنا هر دو به معنی بوق و با لغت (به انگلیسی: Horn) در انگلیسی از یک ریشه می‌باشند. در اصل در میان اقوامی که زبان هندواروپایی اولیه را صحبت می‌کردند این ساز به علت اینکه از شاخ حیوانات ساخته می‌شد به این نام نامیده شده. شاهد دیگری که به این ادعا و مشابهت مهر تأیید می‌زند نام ذوالقرنین، به معنی دارنده دو شاخ است. قَرن که مُعَرَّب کَرن است (که در اسم کَرنا مشاهده می‌شود) به معنی شاخ می‌باشد.

البته سُرنای کنونی به مراتب از بوق‌های شاخی اولیه پیشرفته‌تر است، ولی عضوی از خانوادهٔ سازهای بادی یا بوقی به‌شمار می‌آید. اما داریوش صفوت واژهٔ سرنا رو کوتاه‌شدهٔ «سور نای» می‌داند که سور به معنی جشن، و نای همان نی است. او این ساز را یک نوا ابوای قوی با صدای ممتاز می‌داند که اصالتاً در جشن‌های شادمانی عمومی به ویژه در روستاها به کار گرفته می‌شده‌است.

سرنا در ایران

در پژوهش‌های باستان‌شناسی، نشانه‌هایی از وجود این ساز در دوره ساسانیان نیز مشاهده شد. در یکی از لیوان های نقره ای که از این دوره پیدا شد شخصی مشاهده می‌شود که در حال نواختن ساز ایرانی سرنا است. به صورت کلی در طول تاریخ ایران بارها و بارها می توانید مدارکی درباره وجود این ساز را در بازه های زمانی مختلف مشاهده کنید.

سرنا سازی نه تنها محلی، بلکه قدیمی است. در اشعار شعرای ایران بسیار نام سرنا، سورنا و سورنای آمده‌است. این ساز در لرستان، سیستان و بلوچستان و خراسان و همچنین استان هرمزگان از دیرباز رواج داشته و حتی امروزه نیز در مجالس شادی و به هنگام خواندن ترانه‌های محلی این نواحی بکار می‌رود. موسیقی بلوچی در انواع مختلف وجود دارد که هر کدام به بخشی از زندگی بلوچ مربوط می شود که از جمله می توان ساز و قیچک، ساز و تنبور، ساز آرمونی بلوچ، دولک، سنج، نی، سرنل و بوزک، دوتار، رقص چوب، را نام برد.

سرنا از چهار قسمت تشکیل شد :

• قمیش
• لب گیر
• انبرک
• بدنه ساز

در نواحی لرستان سرنای کوچک و در نواحی بختیاری سرنای بلند برای مراسم شادی و غم و سرنای کوتاه بیشتر برای مراسم غم معمول است. سرنای محلی معمولاً با دهل نواخته می‌شود. در میان سرنا نوازان مشهور ایرانی می‌توان از علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی، نوازندهٔ نوروزنامه یا همان موسیقی هنگام تحویل سال نو و نیز رضا مریدی دلفان و شامیرزا مرادی نوازنده سرنای کوچک (کوتاه) نام برد. همچنین نواختن ساز سرنا در استان هرمزگان و شهر میناب و در مراسم جشن و پایکوبی مخصوصاً در عروسی‌ها رایج است.

جمع‌بندی

بسیاری از مقام‌های مجازی تنبور در نواهای ماندگار ساز سرنا ریشه دارند. ساز سرنا در ایران با نام های مختلفی نامیده می شود و اقوام مختلفی در ایران با این ساز کار می کنند. از جمله نام های این ساز در میان اقوام مختلف می توان به زرنا، ذرنا و یا ذورنا اشاره کرد. بلوچ ها، ترک‌ها، کردها، گیلانی ها و مردم مازندران علاقه بسیار زیادی به این ساز دارند و از آن استفاده می‌کنند. بلوچ ها به این ساز شیدی می گویند. این ساز دارای یک نقاره نیز می‌باشد و در مازندران بیشتر از نوع بم این ساز استفاده می شود که دلیل آن سبک موسیقی های مردم مازندران می باشد.

معمولا در زمان حرکت کردن ارتش ها برخی از افراد اقدام به نواختن این ساز می کردند تا نظم بیشتری را حرکت کردن ارتش ها بدهند. هر چه طول این ساز بلندتر باشد صدایی که توسط آن تولید می شود نیز صدای بم‌تری است. معمولا با استفاده از این ساز می‌توانید آهنگ هایی از جمله پیشنمازی، یک چوبه، دو چوبه، ترکمنی، کتولی و …. اشاره کرد. شما می توانید با استفاده از این ساز آهنگ هایی را برای اعیاد، جشن ها و مراسم ورزشی بنوازید.