طبلا (طبله)
طبلا (Tabla) نوعی ساز موسیقی از خانواده سازهای کوبهای است که در موسیقی افغانستان، هندوستان نواخته میشود. طبله شامل دو طبل دستی است که در اندازه و آوا متفاوت هستند اما ترکیبی هارمونیک دارند. طبل کوچکتر را «دایان» نام دارد و با دست مسلط تر (معمولاً راست) مینوازند. طبل بزرگتر «بایان» نام دارد و با دست دیگر نواخته میشود.
این طبل صدای بم تری تولید میکند. دایره تیره رنگ میان هر طبل «سیاهی» نام دارد و معمولاً از خمیری تیره رنگ ساخته میشود. از این ساز میتوان همراه با موسیقی تنبور نیز استفاده کرد. برای نمونه هژپر مهرافروز در گروه نسل خلیل به زیبایی از ترکیب عود و طبلا با تنبور بهره گرفت و آثار قابل توجهی خلق نمود. پوریا سیحون یکی از نوازندگان نسل نوی تنبور معتقد است بکارگیری سازهایی مانند طبلا باید با دقت بسیار زیادی انجام شود.
پیرامون ساز طبلا
طبلا مهمترین طبل شبه قاره هند است و شامل دو طبل است:
- دایان
- بایان
«دایان» کوچکتر و به صورت کوزه است و «بایان» بزرگتر و به صورت کاسه میباشد. طبله سازی قابل کوک است. در طبلا دست راست روی «بایان» و دست چپ روی «دایان» است (مگر آنکه طبلا نواز چپ دست باشد) و برای نواختنش از انگشتان و کف دو دست استفاده میشود. در حقیقت دستی که روی طبل کوچکتر (بایان) است پرکارتر میباشد و دست دیگر بیشتر حالت کمکی دارد و نوازنده با این دست، رنگ و ترکیبهای گوناگونی به دست اصلی اضافه میکند.
عبدالقدیر ثاقب نوازنده طبلا
همچنین برخی اوقات دست فرعی روی طبل بزرگتر فشار هایی را وارد میکند تا کوک صدای «بایان» را به صورت موقت تغییر داده و صداهای گوناگونی را از آن بیرون بکشد. در ضمن به ندرت اتفاق میافتد که نوازنده طبلا دست فرعی را از روی طبل بزرگتر برداشته و روی طبل کوچکتر به همراه دست اصلی بنوازد.
درباره تاریخ طبله اختلاف هایی وجود دارد و افسانه هایی نیز به آن اضافه شده که بیان سرگذشت این ساز را مشکل تر میکند. در حالی که برخی اختراع این ساز را به امیر خسرو دهلوی، موسیقیدان و شاعر پارسی گوی اهل دهلی نسبت میدهند و برخی دیگر قدمت آن را به هزاران سال قبل میرسانند، بعضی نیز معتقدند که تاریخ آن به پیش از قرن هجدهم میلادی نمیرسد.
پوست طبلا
پوست طبلا معمولاً از پوست آهو است که توسط «نوار چرمی» روی هر کدام از طبلها به صورت مجزا بافته میشود و با سفت و شل کردن نوارهای چرمی، طبله کوک میگردد. برای راحت تر و دقیق تر کوک کردن، استوانههای کوچک چوبی لای نوار چرمی و بدنه آن تعبیه شده است.
پوست طبله به سه بخش مهم «کنار»، «میدان» و «سیاهی» بخش بندی میشود.
«کنار» در حقیقت همان ناحیهای است که پوست دیگری در بخش کنارهای طبله روی پوست اصلی آن کشیده میشود. بنابراین در این بخش پوست طبلا دو لایه است و در طبل کوچکتر صدای اصلی طبلا از این بخش بیرون میآید.
«سیاهی» یک لکه دایرهای شکل سیاه رنگ و ماده مخصوصی است که روی پوست طبلا چسبانده میشود. در طبل کوچکتر «سیاهی» دقیقاً در مرکز پوست چسبانده شده، در حالی که در طبل بزرگتر «سیاهی» در ناحیهای بین مرکز و محیط دایره پوست است. به وسیله این «سیاهی»است که گرفتگی صدای طبلا رخ میدهد.
آن ناحیه که بین «سیاهی» و »کنار» است «میدان» نام دارد.
نگارنده: تنبورنواز
انواع ساز | 24 بهمن 02
