لکستان شهر تنبور

لکستان سرزمینی پهناور است که بخش‌هایی از استان‌های کرمانشاه، لرستان، ایلام و همدان را در برمی‌گیرد و ساکنان آن لک هستند. از نظر تقسیم‌های کشوری، منطقه‌ای با این نام وجود ندارد اما به‌علت ساکنین آن قرابت زیادی باهم دارند. یکی از وجوه اشتراک این سرزمین، ساز تنبور است. تنبور لکستان ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که شناخت آن برای پژوهشگران ساز تنبور می‌تواند جالب توجه باشد.

رامتین ساز تنبور (رامتین کاکاوندی) برای شناخت بهتر تنبور این ناحیه کتاب تنبور لکستان را  تالیف کرد. این نوازنده، آهنگساز و پژوهشگر کوشا، موسیقی مقامی تنبور لکستان و قوائد چگونگی طرز تنبورنوازی دوره مذکور را در این کتاب بررسی نمود. او  با شیوه نواختن امام‌قلی امامی که یکی از برجسته‌ترین نوازندگان تنبور و میراث‌دار فرهنگ موسیقایی آن حوزه است به تالیف پرداخت. همچنین مقام‌های آن دوره را تحلیل و وضع و حالت پیدایش مقام‌ها را با طرز رسم ایشان آوانگاری نمود.

آشنایی با مردم لکستان

پیش از ورود به موضوع تخصصی تنبور در سرزمین لکستان شناخت مردم لک خالی از لطف نیست. لَک نام یکی از اقوام ایرانی است که محل سکونت آنان در مناطق غربی ایران و بیشتر در استانهای کرمانشاه، لرستان، ایلام و همدان می‌باشد. زبان مادری آنها لکی، مذهب اکثریت آنها شیعه دوازده امامی و برخی نیز پیرو آیین یارسان یا اهل حق هستند. محققان و صاحب‌نظران متعددی، لک‌ها را جزو اصیل‌ترین مردمان ایرانی‌تبار می‌دانند.

لک در فارسی به معنی صد هزار بوده و احتمال می‌رود نام گذاری لک‌ها به خاطر جمعیت خانوار آنها بوده‌است. این جمعیت اتحادیه‌ای از قبایل کوچ‌رو بوده‌است. برخی نیز اعتقاد دارند چون مردم این سرزمین بیشتر «کرد» و «لر» هستند از سرآیند این دو واژه، واژه «لک» پدید آمده‌است. یکی مهم‌ترین و گران‌ترین آثار ادبی زبان لکی را می‌توان شاهنامه لکی دانست؛ که به همت حمید ایزدپناه گردآوری شد.

آشنایی با تنبور لکستان

کاکاوندی با الهام از شیوه نوازندگی شاگردان سید نصرالدین، مصمم به آوانگاری این شیوه تنبورنوازی شد. با گردآوری آثار ضبط شده استادان مطرح و براساس تاریخ پیدایش و خلق مقامات تصمیم به انتشار این مجموعه گرفت.

مقام‌های تنبور آوانگاری‌شده این مکتوب، به سه دلیل برداشتی از شیوه مقام‌نوازی امامقلی امامی است:

نخست اینکه، چون ذات موسیقی مقامی براساس بداهه است و تمامی مقام‌ها به صورت سینه‌به‌سینه منتقل شده‌اند. طبیعتاً به موسم انتقال، دخل و تصرف نوازنده نیز میسر بود آنها نیز از این حاجت مستثنا نبودند. پس از احاطه پیداکردن در این امور، بیانگر روایت خویش شدند.

دومین دلیل این است که اساس موسیقی مقامی تنبور، تکرار، دوباره‌گفتن یا به دفعات انجام‌دادن است. خواه، تکرار در گردش ملودی و نغمات باشد، خواه در ریتم، ضرب یا ادوار. بر همین اساس با بررسی آثار امامی ملتفت خواهیم شد که او نیز در اجرای مقام‌ها از عامل تکرار، در ملودی و ریتم، به دفعات استفاده کردند.

سومین عامل، تفاوت بارز میان سرزمین لکستان و دیگر مناطق رواج تنبور هم وام‌گیری از مجموعه ابزارهایی چون آوایی، ملودیک، نغمگی، ضربی، فواصلی و ریتمیک موسیقی فولکلوریک سرزمین لکستان است، که قالب ارائه آن ابزارها توسط سازهای سورنا، کمانچه، تمبک، دهل و سازهای دیگر بود. این نگرش، به‌وفور در مقام‌های امامی دیده می‌شود که همان بهره‌گیری از فواصل، ریتم و تکنیک‌های سازهای اجراکننده موسیقی فولکلوریک لکستان و ادغام آن ابزارها با موسیقی مقامی تنبور است.

پایان سخن

لکستان مانند صحنه، گوران، دالاهو، هورامان و بخش‌هایی از آذربایجان شیوه و طرز تنبورنوازی خود را دارد. حتی می‌توان سبک نوازندگی دوتار خراسانی و مازندرانی و چگور ترکی را نیز بررسی کرد. همه این مناطق برای یک پژوهشگر آزاداندیش موسیقی بویژه ساز تنبور می‌تواند نکات بسیار آموزنده‌ای دارد. در همین راستا کتاب «تنبور لَکستان؛ آوانویسی و بررسی تحلیلی» تألیف رامتین کاکاوندی نوازنده، آهنگساز و پژوهشگر موسیقی پیش روی مخاطبان قرار گرفت.

منبع: کتاب تنبور لکستان نوشته رامتین کاکاوندی