مقام‌های مجلسی (باستانی)
مقام‌های مجلسی (باستانی) کهن‌ترین مقام‌های تنبور هستند که در مجالس عرفانی و در میان رهروان حق جایگاه رفیع و مقدسی دارند. قدمت آنها به درستی برای ما معلوم نیست، اما بر پایه نقل قول‌های شفاهی از قدما، هزاره‌ها از عمر این مقامات می‌گذرد.
از مقام‌های مجلسی با عنوان مقامات اسطوره‌ای و باستانی یا هوره نیز یاد می‌شود. مقامات مجلسی شاخه‌ای دیگر از مقامات تنبور هستند که این مقامات معمولاً با وزن آزادند، اما گاهی در ابتدا یا در انتها یا در وسط بعضی از آنها، مانند سهرتهرز باریه، قه تار و سحری، موسیقی پنج ضربی، ده ضربی، دو ضربی یا هفت ضربی می‌شود. چون در این مقامات فرم‌های آوازی مور و هوره وجود دارد، به آنها مقامات «هوره» نیز می‌گویند.
مقامات مجلسی در مقایسه با مقام‌های کلام از تقدس کمتری برخوردارند ولی قدمت آنها بسیار بیشتر است و نسبت به مقام‌های مجازی وجه عرفانی بیشتری دارند. روایت‌های متفاوتی از مقامات مجلسی در مناطق رواج موسیقی تنبور وجود دارد. گاهی تعدادی از مقام‌های مجازی و ملودی رقص‌های کردی را جزو این مقام‌ها به حساب می‌آورند و گاهی هم تعدادی از آنها را حذف می‌کنند یا بداهه نوازی‌هایشان را مقام مجلسی می‌نامند.
درباره مقام‌های مجلسی
مقام‌های مجلسی تنبور را می‌توان در زمره نظم‌ها و مقام‌های ایران باستان قرار داد. شیوه جمله‌بندی و نوع تحریرهای این مقامات از آوازه «هوره» تاثیر بسیاری پذیرفته است. همچنین وجود پرده‌ها و نیم‌پرده‌های پشت هم در اجرا هم از نظر شنیداری الحانی سنگین بوجود آورده و هم جذبه فراوانی برای مردم فراهم می‌سازد. این مقام‌ها، حالات گوناگون روحی مانند غربت، هجر و عشق را تداعی می‌کنند و فراخور همراه با اشعاری با مضامین مرتبط همراه هستند [کتاب مقام‌های باستانی تنبور].
این مقام‌ها، مهمترین بخش موسیقی تنبور از از نظر غنای ملوودیک هستند. همچنین در مراسم آیینی نیز اجرا می‌شوند و از سوی دیگر در کنسرت‌ها، شب شعرها و مجالس عارفانه نواخته می‌شوند. مقامات مجلسی زبان بیان غم‌ها، شادی‌ها، فراق‌ها و حماسه‌ها است که مردمی کهن و شیدای موسیقی با این ته‌رزها، زخم‌های خود را التیام می‌بخشیدند [کتاب ته‌رزهای باستانی تنبور].
به علت قدمت نغمات (و روایت‌هایی که قدمت این مقام‌ها را گواهی می‌دهند)، به آنها اسطوره‌ای و باستانی نیز می‌گویند. به‌طور مثال، مقام باریه را به باربد- موسیقی‌دان دربار ساسانی- نسبت می‌دهند. ته‌رز را به رستم، پهلوان شاهنامه نسبت می‌دهند که در حکایت تنبور در شاهنامه شرح آن رفت [کتاب تنبور از دیرباز تاکنون].
انواع مقام‌های مجلسی
مقام‌های مجلسی منطقه گوران به نقل از حیدر کاکی عبارتند از:
- سهرتهرز
- غریبی
- ساروخانی
- سحری
- قه‌تار
- هجرانی
- ته‌رز روسم
- مجنونی لا و ای لاو
- مجنونی دواله
- باریه
- پاوه موری
- گل و ده‌ره
- گل و خاک
- الون
- بالادستان
- خان احمدخانی
از مقام‌های بالادستان و خان احمد خانی جز نام آنها چیزی بر جای نمانده است.
خلاصه و جمع‌بندی
از آنجا که تنبور قدیمی‌‌ترین ساز زهی و مربوط به ایران باستان است بخشی از موسیقی اساطیری را همراه خود دارد. تاریخ مشخصی برای این مقام ها وجود ندارد مانند مقام‌های باریه، طرز روسم، جلوشاهی، قطار و … که به صورت ریتمی و متر آزاد هستند. تعدادی از این مقامات به صورت بی‌کلام و تعدادی همراه با مقام خوانی اجرا می‌گردد. مقام‌های باستانی هر کدام دارای قسمت‌های فرعی متعلقات و گوشه‌های کوچک‌تری هستندکه در اصطلاح کردی، به آنها لاوچ می‌گویند.
نگارنده: تنبورنواز
آرشیو , مقام‌های تنبور | 15 دی 02
