مقام سماع

مقام سماع یکی از مقام‌های مجلسی (باستانی) ساز تنبور است که به سه حالت سملی، سه‌جاران و بال‌وشان نواخته می‌شود. این مقام بیشتر حال‌هوای شادی و طرب دارد و از این منظر مانند مقام شادی هی شادی و مقام بایه بایه می‌باشد.

سماع به نوعی از رقص صوفیه شامل چرخش بدن همراه با حالت خلسه برای اهداف معنوی گفته می‌شود. سماع پیشینهٔ کهن تاریخی داشته و رقصی ایرانی است و پس از اسلام موافقان و مخالفانی نیز در این دین پیدا نموده‌است یا به عبارت دیگر سماع از به حرکت درآمدن گروه شیفتگان تحت تأثیر آوای دف و نی و تنبور و شعرهای آهنگین است.

انواع مقام سماع

این مقام انواع گوناگونی دارد و سه نوع اصلی آن عبارتند از:

• سملی
• سه‌جاران
• بال‌وشان

سماع نوع اول (سملی)
این مقام از انواع سماع است که علاوه بر حالت نشاط و شور از وقار خاصی نیز برخوردار است. این مقام را در مراسم ذکر روحانی بگاه وقوع حالات جذبه و غلبه ی شوق با تنبور و دف و یا در مراسم جشن و سرور و اعیاد ملی با سرنا و دهل و ساز های دیگر از جمله دوزله- دایره و یا موکش می‌نوازند.

سماع نوع دوم (سه‌جاران)
مقام سماع سه جاران یکی از زیبا ترین و غنی‌ترین مقام‌های موسیقی قدیم کردی است که بیشتر در اعیاد ملی و مذهبی با سرنا و دهل و در مراسم آئینی اهل حق با تنبور اجرا می‌گردد و حقیقتا اندکی ماند به آن آوازها.

سماع نوع سوم (بال و شان)
بال‌وشان به معنی دست افشان است. این مقام از آنگ و ریتمی بسیار جذاب و زیبا و ظریف برخوردار است. این مقام از مهم‌ترین مقام‌های سماع در موسیقی باستانی و عرفانی تنبور است.

نت مقام سماع

سید خلیل عالی‌نژاد در کتاب تنبور از دیرباز تاکنون به نت‌نویسی این مقام پرداخت. میزان موسیقی این مقام ۶/۸ است و در گام موسیقی نت‌های Si, Re, Me در آن بمل هستند. همانگونه که در نت‌نویسی مقام مشخص است، در اجرای این مقام بیشتر از بالادسته تنبور استفاده می‌شود.

نت تنبور مقام سماع سملی

سَماع در لغت به معنی شنیدن، شنوایی و آوای گوش‌نواز است. در اصطلاح صوفیان سماع به معنی خواندن آواز یا ترانه عرفانی توسط قوال یا قوالان و به وجد آمدن شنوندگان در مجالس «ذکر جلی» است. این شادی گاه با رقص و دست‌افشانی همراه است و در آن عاشق از خودبیخود می‌گردد. در ساز باستانی تنبور نیز مقام سماع شاید اشاره‌ای به همین رقص و خلصه وجودی دارد.