مقام بال‌وشان

مقام بال‌وشان یکی از مقام‌های کلام حقانی ساز تنبور است که در کوک طرز نواخته‌می‌شود و همراه با ذکر و آوازی عرفانی می‌باشد. متن کلام آن است که پروبالی باز کن که سلطان آمد و جانت را به فدا کن که سلطان آمد. این مقام در رسای سلطان سهاک است که در میان یارسان از جایگاه بالایی برخوردار است. در این نوشتار کوشش بر آن است تا شیوه درست اجرای این مقام در اختیار هنرجویان تنبور قرار گیرد.

نت مقام بال‌وشان

نت این مقام را نسیم ناهد در میزان موسیقی دوچهارم نگاشت. بنابراین در هر میزان باید دو نت سیاه نواخت و در گام موسیقی نیز نت ME به‌صورت بمل است. رامتین کاکاوندی نیز در کتاب هفتاد و دو مقام تنبور نت این مقام را به روایت عالی قلندر نوشت که بسیار دقیق است.

بال وشان که سلطان هاما ♪♬♫♪ جان قربان که سلطان هاما

نت مقام بال‌وشان تنبور

فرید الهامی در آلبوم هزاره تنبور این مقام را به‌زیبایی اجرا کرد:

پیرامون مقام بال‌وشان

مقام‌های حقانی به سه قسمت تقسیم می‌شوند. مقامات پیش از پردیور شامل دوره‌های بهلول ، باباناوس و شاه خوشین است. بخش دوم مقام‌های پردیوری است و مقامات پس از پردیور شامل دوره‌های سید فرضی و شیخ امیر، آتیمور، سید براکه می‌باشد. مهم‌ترین بخش مقام‌های حقانی ، تنبور محسوب می‌شوند و دارای تقدس خاصی بین یارسان (اهل‌حق) می‌باشند.

بخشی از مقامات حقانی  مانند طرز، شاه خوشینی، عابدینی، خان امیری دارای متر آزاد هستند. این مقام‌ها در مراسم مذهبی همراه با اشعار مذهبی (کلام) توسط مقام خوان اجرا می‌شود. همچنین در این اجراها معمولا مقام خوان و تنبور نواز یک‌نفر می باشد.

بخش دیگر مقام‌ها مانند مقام بال‌وشان داری ریتم یا دور (ادوار ایقاعی) هستند و با همراهی افراد حاضر در مراسم خوانده‌می‌شود. به این صورت که افراد حاضر سربندی ثابت را به‌صورت ترجیع بند تکرار می‌کنند. بسته به ریتم مقام اجرا می‌شود و افراد حاضر در مراسم با دست زدن مقام خوانی می‌کنند. در اصطلاح محلی به این مقام ها «هی چَپ» (چَپ در کردی به معنی دست زدن می‌باشد) می‌گویند.

می‌توان مقام بال‌وشان در ترکیب با برخی مقام‌های دیگر مانند سلطان سرجم اجرا کرد. برخی گروه‌های تنبورنوازی این مقام را همراه با دیگر مقام‌ها اجرا کردند اما در این نوشتار از تنبورنوازی دول‌فرید الهامی استفاده گردید.