نکیسا

نکیسا موسیقی‌دان، رامشگر و خواننده عهد ساسانی است که استاد چنگ‌نوازی بود و در دربار خسرو پرویز ترانه می‌سرود. از میان شاعران نامدار، نظامی در کتاب خسرو و شیرین و امیرخسرو دهلوی در کتاب شیرین و خسرو از او یاد کردند. استاد سعید ذوالنوری نیز نام کارگاه ساخت تنبور خود را نکیسا گذاشت و به احترام او فرزندش را نیز نکیسا نامید.

پیرامون نکیسا (موسیقی‌دان)

نکیسا از نام پهلوی naxiskã به معنای نغمه خوان می‌آید که آن نیز از واژه پهلوی naxak به معنای نغمه، مشتق شده است. این نام امروز گاهی برای دختران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود در اصل نامی مردانه است و به رامشگر دربار خسرو پرویز بر می‌گردد که مردی اهل تیسفون بود.

نکیسا با باربد در ساخت قطعه هفت‌نوازی معروف سرود خسروانی همکاری داشت. مضامین اصلی ترانه‌های او در ستایش خسرو پرویز بودند. وی همچنین سرود ملی آن زمان را ساخت که ملودی‌ها و آهنگ آن به صورت دقیق مشخص نیست.

موسیقی در دوران شاهنشاهی ساسانی بسیار شکوفا شد چرا که بسیاری از پادشاهان پشتیبان هنر و حتی برخی خود هنرمند بودند. در این دوران شعر، آوازخوانی، موسیقی، و هنر بسیار محبوب شدند و شاهانی همچون خسرو پرویز و اردشیر از نوازندگان پشتیبانی و حمایت کردند.

حکایت نکیسا و نسیم

نسیم زنی از خطه سرسبز مازندران بود که حکایت او شنیدنی است و البته که همراه با افسانه می‌باشد. او زنی زیبا و البته پهلوان و درشت اندام بود. آنگونه که از پشت سر بدن پهلوانش چون مردان بود. او را عاشقی به نام آراز بود و چون راهی برای رسیدن به نسیم نداشت، سرگشته از عشق او ماند. حکایت عشق آراز چون به گوش نکیسا رسید، آهنگی را به چنگ در عشق آراز به نسیم سرود. براساس حکایت‌ها، گویا یک بار نکیسا ترانه‌ای سرود که شنوندگان چنان متأثر شدند که بیهوش شدند یا جامه‌های خود را دریدند.

موسیقی‌دانان بسیاری همانند رامتین، بامشاد، باربد، سرکش و نکیسا به استادان بزرگی در موسیقی تبدیل شدند. اثرگذاری‌های آن‌ها از زمانه خود فراتر رفت و هنوز نیز نام آنها با موسیقی ایرانی پیوند دارد. باربد و نکیسا دستگاه موسیقی ایرانی، خسروانی، را بسیار تحت تأثیر قرار دادند و به آن کمک کردند.

پایان سخن

نکیسا یکی از بزرگان موسیقی باستان ایران است که همزمان با باربد زندگی می‌کرد. با این وجود اطلاعات زیادی پیرامون او در دسترس نیست و برخلاف باربد کمتر شناخته شده است. بررسی موسیقی در ایران باستان با وجود گستردگی و فراوانی اسامی آواها و نغمه‌هایی که از طریق کتاب‌ها و نوشته‌ها از وجود آنها آگاهی داریم، بسیار دشوار و سخت است. این دشواری بیشتر به این خاطر است که بازماندگان هنر موسیقی در آن دوران در حد چند نام‌ساز، خنیاگر، لحن و نوا است.

متاسفانه اثر ثبت شده موسیقی از روزگار باستانی ایران وجود ندارد. از سوی دیگر ماهیت محافظه کار هنر به ویژه موسیقی، پژوهنده را به این باور وا می‌دارد که شاید آن چه که امروزه به نام موسیقی سنتی ایران موجود است، نباید دور از لحن‌ها و نواهای ایران باستان باشد. از موسیقی ایران افسانه‌هایی مانده که اکثرشان از دو آهنگساز به نام های باربد و نکیسا صحبت می کند. این دو متعلق به دوران سلطنت ساسانیان بودند.