گروه شمس
گروه شمس یک گروه موسیقی اصیل ایرانی با سرپرستی کیخسرو پورناظری می‌باشد که آلبوم‌های فاخری با ساز تنبور خلق کرده است. با توجه به این که ساز تنبور، ساز اصلی این گروه می‌باشد، این گروه با نام گروه تنبور شمس معروف است. این گروه در کنار گروه مستور، گروه نسل خلیل و گروه کامکارها از گروه‌های قدرتمند تنبور می‌باشند. البته نباید از گروه‌هایی مانند گروه فردوسی و گروه جامی نیز به سادگی گذشت.
گروه شمس در سال ۱۳۵۹ توسط کیخسرو پورناظری تأسیس شد. این گروه با خوانندگانی چون شهرام ناظری، همایون شجریان، بیژن کامکار، حمیدرضا نوربخش، علیرضا قربانی و نوازندگانی همچون سید خلیل عالی‌نژاد، گل‌نظر عزیزی، و علی‌اکبر مرادی کار کرده است.
پیدایش و تشکیل گروه شمس
علی‌اکبر مرادی پیرامون پیدایش این گروه می‌گوید:
یادم هست که گروه «شمس» سال ۱۳۵۸ شکل گرفت. آقای کیخسرو پورناظری خودش کارمند وزارت فرهنگ و هنر پیش از انقلاب بود. به هر حال دور هم جمع شدیم و گروه «شمس» شکل گرفت. کیخسرو پورناظری پیشتر تار می‌نواخت و تنبورنوازی را همان زمان و با شکل‌گیری گروه «شمس» شروع کرد. با دوستان قدیمی مانند سیدخلیل عالی‌نژاد و سیاوش نورپور، کیهان کلهر و برادرش کامران، گل‌نظر عزیزی و دیگر دوستان گروه «شمس» شکل گرفت. کیهان کلهر آن زمان نوجوان بود. ما جوان بودیم و کیهان نوجوان بود. کیهان آن زمان تنبور می‌نواخت.
موسیقی از همان اوایل انقلاب تق و لق بود. به هر حال باید تمرین می‌کردیم و برای همنوازی‌ها گِرد هم جمع شدیم. آن زمان حمل ساز ممنوع بود. یادم هست که نامه‌ای به من دادند مبنی بر اینکه آقای علی‌اکبر مرادی حق دارد سازش را با خود حمل کند؛ هنوز هم این نامه را دارم. تمرین‌های گروه را در کرمانشاه و در ساختمانی استیجاری که متعلق به اداره ارشاد بود، شروع کردیم. این ساختمان را به واسطه کیخسرو پورناظری که کارمند ارشاد بود به ما دادند.
اعضای گروه تنبور شمس
گروه شمس با سرپرستی کیخسرو پورناظری و با کوشش علی‌اکبر مرادی، شهرام ناظری، سیاوش نورپور و گل‌نظر عزیزی در کنار سید خلیل عالی‌نژاد شکل گرفت. در گذر ایام بسیاری از این گروه جدا و اعضای تازه بدان افزون شدند.
سید خلیل عالی‌نژاد
سید خلیل عالی‌نژاد یکی از بزرگترین اساتید تنبور است که در سال ۱۳۳۶ در صحنه کرمانشاه متولد شد و خیلی زود در سال ۱۳۸۰ در کشور سوئد درگذشت. او نوازنده، خواننده، شاعر و آهنگسازی است که نامش با تنبور همزاد و همراه است.
سید خلیل عالی‌نژاد
کیخسرو پورناظری
این گروه بوسیله کیخسرو پورناظری بنیان‌گذاری شد بنابراین کیخسروی تنبور ایران چهره نخست این گروه است. کیخسرو پورناظری استاند تنبور، موسیقی‌دان، نوازنده و آهنگساز اهل ایران است که در سال ۱۳۲۳ در کرمانشاه متولد شد. از او آلبوم‌های ماندگاری در زمینه ساز تنبور وجود دارد که هر اهل دلی را شیفته خود می‌سازد.
کیخسرو پورناظری
علی‌اکبر مرادی
علی اکبر مرادی آموزگار، مقام‌دان، مقام‌خوان، آهنگساز، خوانندۀ کُرد اهل ایران و نوازندهٔ تنبور است که به سال ۱۳۳۶ در دالاهو متولد شد. او نزد استادان برجسته تنبور همانند سید ولی حسینی، سید محمد علوی و دیگر استادان بنام این ساز در کرمانشاه به تکمیل هنر پرداخت و در سن سی سالگی نواختن تمامی ۷۲ مقام تنبور را آموخت.
علی‌اکبر مرادی
گل‌نظر عزیزی
گل‌نظر عزیزی نوازنده چیره‌دست و توانمند ساز تنبور است که در سال ۱۳۴۰ در منطقه تفنگچی گوران و دالاهو به دنیا آمد. او نوازندگی تنبور را در کودکی از پدرش استاد خسرو آموخت. کم‌کم با کوشش و کاوش مدام در فراگیری این ساز به سبکی ویژه و منحصربه‌فرد دست پیدا کرد. شیوه تنبورنوازی گل‌نظر عزیزی تاثیری عمیق در شنونده باقی می‌گذارد. به همین خاطر بسیاری از علاقه‌مندانی که تنبور را حرفه‌ای دنبال می‌کنند به او علاقه بسیاری دارند. او همچنین بر ساز تنبور، سه‌تار را نیز نزد کیخسروی تنبور ایران آموخت و نوازندگی سه‌تار او نیز بسیار دلنواز بود. همچنین در ساخت سازهای زهی زخمه‌ای نیز دستی بر آتش دارد.
گل‌نظر عزیزی
سیاوش نورپور
سیاوش نورپور آهنگساز، استاد و نوازنده سازهای زهی زخمه‌ای و ساز تنبور متولد سال ۱۳۲۸ در کرمانشاه است که کارهای ماندگاری بر جای گذاشت. نورپور پس از یک دوره طولانی از کارهای هنری و گسترش موسیقی اصیل ایران در سال ۱۴۰۱ درگذشت. او یکی از اعضای نخستین گروه شمس است و تصنیف «مردان خدا» از آثار او است. وی همچنین بنیان‌گذار و سرپرست گروه موسیقی مشتاق بود.
سیاوش نورپور
نجمه تجدد
نجمه تجدد خواننده موسیقی ایرانی است که با گروه تنبور شمس همکاری دارد. البته او با گروه کامکارها نیز همکاری بسیار زیادی داشت. در کنار انتشار آلبوم‌های موسیقی در کنسرت‌های بسیاری نیز به همراهی این دو گروه در داخل و خارج از ایران شرکت کرده‌است.
نجمه تجدد
نجمه تجدد در سال ۱۳۳۰ در تهران و در خانواده ای هنر دوست متولد شد و آواهای مادرش اولین آموزگار او بود. در سنین نوجوانی شاگردی «غلامحسین بنان» و «حسین قوامی» را با تصنیف‌خوانی تجربه کرد. آواز سنتی را نزد «نصرالله ناصح پور» و ردیف کامل موسیقی را از «داوود گنجه ای» و سه‌تار را نزد «قشنگ کامکار» آموخت و تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشکدهٔ دراماتیک گذراند. او پس از ازدواج با «بیژن کامکار» با آواز و موسیقی کردی آشنایی پیدا کرد.
آلبوم‌های گروه شمس
ار گروه شمس آلبو‌های بسیار فاخری وجود دارد که برخی از مهم‌ترین آلبوم‌های این گروه عبارتند از:
- ازدوار چرخ
- افسانه تنبور
- بر سماع تنبور
- پنهان چو دل
- حیرانی
- صدای سخن عشق
- قطره‌های باران
- مستان سلامت می‌کنند
- مطرب مهتاب رو
- نیشتمان
بر سماع تنبور اثری با خوانندگی علیرضا قربانی است. همه اشعار از مولانا انتخاب شد و البته شعری از سلمان ساوجی نیز انتخاب گردید. این اثر را می‌توان یکی از کارهای موفق قربانی و پورناظری‌ها دانست. پوریا پورناظری، ندا خاکی، کاوه گرایلی، نیکناز میرقلمی، سحر افشار، علیرضا جوادی و خورشید دادبه از نوازندگان این گروه در آلبوم سماع تنبور بودند.
صدای سخن عشق نام آلبومی است از شهرام ناظری که بخشی از آن به زبان فارسی و تعدادی از اشعار آن به زبان کردی خوانده شد. این نخستین اثر از گروه شمس به سال ۱۳۶۲ است که با استقبال بسیاری مواجه شد. سید خلیل عالی نژاد، گل نظر عزیزی، علی اکبر مرادی، سیاوش نورپور، سید ،فرامرز رعنایی، عبدالرضا رهنما، کیخسرو پورناظری، فرشید عندلیبی در این اثر هنرنمایی کردند.
گروه شمس در جبهه
پورناظری در مصاحبه با عسکری در روزنامه تاریخ ایرانی پیرامون حضور در جبهه‌های جنگ گفت:
آن زمان ما همچنان تمریناتمان را داشتیم، اما زمینه‌ای برای ارائه و اجرا وجود نداشت. از یک طرف تازه انقلاب شده بود و فضا برای اجرای موسیقی خیلی بسته بود یا بهتر بگویم تقریباً وجود نداشت. از طرف دیگر جنگ بود؛ مردم به روستاها یا شهرهای کوچکتر می‌رفتند یا در پناهگاه‌ها پنهان می‌شدند. به این دلایل زمینه‌ای برای اجرای موسیقی نداشتیم. به این فکر افتادیم که می‌شود در جبهه‌ها برنامه اجرای موسیقی را ادامه دهیم.
هم موسیقی‌مان را اجرا می‌کردیم و بچه‌های گروه دلگرم‌تر می‌شدند و هم وظیفه‌مان را انجام می‌دادیم. سرباز نبودیم، اما بالاخره دوست داشتیم نقشی در جنگ داشته باشیم. خیلی هم خوشحال بودیم که جزء روحیه‌دهندگان به رزمنده‌ها هستیم. تماس گرفتیم و پیشنهادمان را در میان گذاشتیم و در نهایت هماهنگ شد.
کم‌کم شروع کردیم در پادگان‌ها و سنگرها به کنسرت دادن. این یک خاطره خوب برای همه ماست. حالا یک راحتی وجدان هم داریم که در این درگیری ناخواسته که گریبان کشورمان را گرفته بود، ما هم سهمی داشته‌ایم. فقط تماشاچی و عاطل و باطل نبودیم.
چرایی انتخاب نام گروه شمس
پورناظری در مصاحبه با ظهوری در روزنامه حیات نو در پایخ به علت نام‌گذاری این گروه گفت:
اگر هر اسمی را انتخاب می‌کردیم باز می‌گفتند چرا آن اسم. بالاخره هر اسمی وجه تسمیه‌ای دارد و گذاشتن اسم شمس به روی گروه ما با تفکر و هماهنگی و هم‌اندیشی اعضای گروه بوده و اتفاقی نبوده است. اسم‌های مختلفی مدنظر بود که از بین آنها این اسم انتخاب شد.
وجه معنوی این اسم برمی‌گردد به شمس تبریزی از عرفای بزرگ و از شخصیت‌های جاوید معنوی ایران که حضرت مولانا، دیوان کبیر خودش را به اسم دیوان شمس نامیده. در اکثر بیت‌های آخر غزلیات این دیوان، اسم شمس به انواع مختلف آمده است. ما هم چون در بیشتر کارهایمان از شعرهای حضرت مولانا استفاده می‌کنیم این نام را برای گروه انتخاب کردیم. معنای دیگر شمس، مهر و خورشید است. همه می‌دانیم که خوشید نور مطلق است و خواص و صفت‌های ارزنده و ارزشمندی دارد. به همین خاطر این اسم با برکت را روی گروه گذاشتیم و گروه ما به این اسم افتخار می‌کند.
فهرست منابع
محسن ظهوری مصاحبه با کیخسرو پورناظری روزنامه حیات نو
فروغ عسکری مصاحبه با کیخسرو پورناظری خبرنگاری ایرنا
نگارنده: تنبورنواز
تنبورنوازان | 26 بهمن 02
